Bonaire wil meer geld en minder bemoeienis van Den Haag. Dat leest Kadushi in een geheim gehouden “concept-memorandum” dat is gefabriceerd ten behoeve van een discussie in de Eilandsraad over een herziening van de bestuurlijke verhoudingen met het Rijk. Het openbaar lichaam Bonaire wil niet langer openbaar lichaam zijn en al helemaal geen bijzondere gemeente, maar eilandgebied waar de regering niets meer te vertellen heeft. En o wee als je zakt voor het examen Bonairiaans Burgerschap, dan kun je maar beter je biezen pakken.
Trigger voor het maken van het ‘memorandum’ is het voornemen van staatssecretaris Van Huffelen de WolBES en FinBES gelijkwaardiger te maken aan de voor het vasteland geldende Gemeentewet en ze meteen te ontdoen van de weeffouten die zich sinds 2010 hebben gemanifesteerd. De Eilandsraad ziet het in al zijn vermeende wijsheid anders: de bewindsvrouw vertrapt als een spreekwoordelijk olifantje op stilettohakken het zelfbeschikkingsrecht van Bonaire, zo weten we dankzij het eerder van de week uitlekken van een klaagbrief die stiekem naar Kamervoorzitter Bergkamp is gestuurd.
In het ‘memorandum’ – gebaseerd op een ook al zo angstvallig geheim gehouden advies van professor/bijzonder hoogleraar Arjen van Rijn – staat dat de Eilandsraad “het moment gekomen acht voor hoog (!) politiek overleg en onderhandeling met de regering” om de spelregels tussen Kralendijk en de residentie op de schop te nemen. Zo mogen kabinet en parlement alleen nog nationale wet- en regelgeving afkondigen nadat daarvoor vanuit Pasangrahan groen licht is gegeven. Dat recht komt Bonaire, zo is de redenering, toe omdat het een voormalige kolonie is.
Onderscheid in wet- en regelgeving mag uitsluitend als dat in het voordeel van Bonaire is. Het nog maar twee jaar geleden door de eilanden afgedwongen principe van comply or explain – bedoeld om een einde te maken aan de systematische achterstelling – wordt als “in flagrante strijd” met de in het kader van 10-10-10 gemaakte afspraken afgeserveerd. En passant wordt gesteld dat “cruciale afspraken” op weg naar 2010 niet zijn nagekomen door Den Haag, dat bovendien heeft nagelaten zelfbestuur te bevorderen.
Het Rijk mag alleen taken op Bonaire uitvoeren als de Eilandsraad daarvoor toestemming verleent. Om geschillen te beslechten wordt een “Bestuurlijk Comité” ingesteld bestaande uit drie staatsraden en drie door de Eilandsraad aan te wijzen leden. Staken de stemmen, dan beslist de president van de Hoge Raad. Het College financieel toezicht wordt met pek en veren van het eiland gejaagd en de rijksvertegenwoordiger wordt een papieren kopje kleiner gemaakt.
Fundamentele rechten (zoals sociale voorzieningen) zijn slechts toegankelijk voor bezitters van het “Bonairiaanse Burgerschap”. Die status wordt tijdelijk en onder strenge voorwaarden (o.a. “vloeiende” beheersing van het Papiaments, maar ook kennis van “maatschappelijke omgangsvormen”) toegekend. Papiaments wordt instructie- en bestuurstaal en het Rijk moet alle wetten en andere officiële documenten naar het Papiaments vertalen.
Het ‘memorandum’ heeft ook een financiële paragraaf. Wettelijk wordt vastgelegd dat het Rijk jaarlijks 1,5 promille van de totale rijksuitgaven – vanzelfsprekend ter vrije besteding – naar Bonaire overmaakt. Op basis van de begroting 2024 komt dat neer op ruim 604 miljoen euro. Mocht dat niet genoeg zijn: de Eilandsraad eist de vrije hand lokale belastingen te verzinnen.
Tenslotte moet de armoede onder de leden van de Eilandsraad – het hemd is nu eenmaal nader dan de rok – worden bestreden. Als het aan de opstellers van het ‘memorandum’ ligt beuren de amateurpolitici voortaan een fulltime honorarium voor een parttime job. Want zoals de Konseho Insular op de eigen website meldt: “Als Eilandraadslid hoef je je baan niet op te zeggen, want het is geen voltijdfunctie.”
De vraag is wie al deze dagdromerij c.q. dronkenmanspraat heeft opgeschreven. Oppositieleider Clark Abraham ontkent dat hij en zijn makker interim-eilandgriffier De Wolff er de hand in hebben: “Wederom politieke intrige.” Dat de verdenking naar de Bassie en Adriaan van Bonaire uitgaat, is begrijpelijk. Zij waren immers eerder het brein achter de mislukte poging gezaghebber en gedeputeerden tot puppets on a string te degraderen.
Het ‘memorandum’ zou donderdag besproken worden in bijzijn van Van Huffelen, maar die rook kennelijk onraad. Ze zegde op het laatste moment haar bezoek aan Bonaire af. Als reden werd door de voorlichter van de Eilandsraad bedacht dat de staatssecretaris “urgente werkzaamheden in Den Haag” te verrichten had. De woordvoerder van Van Huffelen voerde aan dat “de Eilandsraad niet klaar was voor het gesprek.” Dat de verklaringen niet zijn afgestemd, duidt erop dat de partijen even niet on speaking terms zijn.
Het zou zo maar kunnen dat de stas via haar zegslieden het signaal heeft afgegeven dat er binnen het Nederlandse staatsbestel geen plek is voor een Vrijstaat Bonaire. De bewindsvrouw heeft Bonaire tot 1 januari de gelegenheid gegeven tot bezinning te komen. Voorzitter van de commissie Intereilandelijke- en Koninkrijksrelaties Abraham (in het land der blinden is een kortzichtige al gauw koning) heeft de bespreking – achter gesloten deuren – van het ‘memorandum’ opgeschort. Misschien dat het als verlanglijstje naar Madrid kan worden gestuurd.
Kadushi is het buitenbeentje van DossierKoninkrijksrelaties.nl: een stekelige rubriek die soms wel eens ‘au’ kan doen.