Den Haag – “In het Koninkrijk werken we vanuit een gezamenlijk verleden naar een gedeelde toekomst. Nederland wil zich inzetten voor een betere toekomst voor het gehele Koninkrijk. Deze inzet van Nederland vindt plaats op basis van de principes van wederzijds vertrouwen, betrokkenheid en wederkerigheid, en gelijkwaardigheid”, zo staat te lezen in de vandaag gepubliceerde begroting 2024 voor Koninkrijksrelaties en het BES-fonds.
Een Koninkrijk met wederzijdse betrokkenheid
In Caribisch Nederland blijven we ons inspannen om Bonaire, Saba en Sint Eustatius een gelijkwaardig deel van Nederland te laten zijn. Verschillende ontwikkelingen, zoals inflatie en specifiek de stijging van energieprijzen, hebben grote invloed op de inwoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In 2024 wordt verder gegaan met de inzet van de middelen voor Caribisch Nederland van € 30 mln. om onder andere (sociale) voorzieningen en de levensstandaard te verbeteren. Daarnaast worden – met de verdere invulling van het ‘comply or explain’-principe in 2024 – Europees Nederlandse beleidsintensiveringen ook toegepast in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dit niet te doen. BZK maakt bestuurlijke afspraken met de eilandbesturen op basis van door hen gestelde prioriteiten om de prestaties van de overheden te verbeteren. Wanneer de overheden aan beide kanten van de oceaan beter presteren, zal de levensstandaard van de inwoners van Caribisch Nederland kunnen verbeteren. Daarom worden om de gestelde prioriteiten waar te maken concrete afspraken gemaakt over het sociaal domein, infrastructuur, duurzaamheid en economie, waarbij oog wordt gehouden voor de specifieke omstandigheden van elk eiland.
Het kabinet spant zich in 2024 in voor de drie autonome Caribische Landen in het Koninkrijk. Deze inspanning is onder andere zichtbaar in de samenwerking voor de uitvoering van de hervormingen van de Landspakketten. Sinds eind 2020 werken Aruba, Curaçao en Sint Maarten (hierna: de Landen) samen met Nederland aan noodzakelijke hervormingen in hun publieke sector, met als doel de economieën van de Landen te versterken, met het oog op de bevordering van het welzijn van hun inwoners. Tot 2023 lagen aan deze samenwerking drie tijdelijke bilaterale onderlinge regelingen ten grondslag, vooruitlopend op een nader juridisch fundament voor de samenwerking. Op 4 april 2023 hebben de ministers-presidenten van de Landen en de Staatssecretaris van BZK een onderlinge regeling ondertekend waarmee dit juridisch fundament is gecreëerd. Met deze onderlinge regeling verbinden de regeringen van de Landen zich voor meerdere jaren aan de uitvoering van de hervormingen in hun publieke sectoren. Nederland verbindt zich aan het bieden van ondersteuning daarbij door het beschikbaar stellen van mensen en middelen. Hiermee zetten BZK en de Landen in elk geval tot 2027 de samenwerking voort zoals die de afgelopen twee jaar heeft vorm gekregen. De leidende beginselen voor die samenwerking – zoals vastgelegd in de inleidende tekst van de regeling – zijn eigenaarschap, gelijkwaardigheid en gemeenschappelijkheid.
Caribisch Nederland (CN)
Bestuurlijke afspraken Caribisch Nederland
Op 21 maart 2023 is de voortgang onder de huidige (eenjarige) bestuurlijke afspraken met de Eerste en Tweede kamer gedeeld.1 Om invulling te geven aan de ambities voor de periode vanaf medio 2023, worden er samen met de openbare lichamen nieuwe bestuurlijke afspraken gemaakt met bijbehorende uitvoeringsagenda’s voor Bonaire en Sint Eustatius en een meerjarige uitvoeringsagenda voor Saba. Hiervoor wordt er gekeken naar de huidige bestuurlijke afspraken, maar ook naar de nieuwe prioriteiten per eiland. De eilandbesturen leveren daarvoor prioriteiten aan en samen met de bestuurscolleges en departementen worden er concrete afspraken gemaakt over wat er nodig is om deze ambities te behalen. Voorbeelden van thema’s waarover concrete afspraken worden gemaakt zijn het sociaal domein, infrastructuur en duurzaamheid, maar verschillen per eiland. Zoals in de intentiebrief economische ontwikkeling is benoemd, wordt er samen met de eilanden onderzocht wat er per eiland nodig is om de lokale economie te diversifiëren economische groei te genereren. Daarnaast is bestuurs- en uitvoeringskracht een belangrijk onderwerp voor alle drie de eilanden in de bestuurlijke afspraken, waarin organisatieontwikkeling en sterk personeelsbeleid een rol spelen. De beleidsinzet van BZK ten behoeve van de bestuurlijke afspraken voor 2024 wordt voornamelijk bepaald door de onderwerpen die de openbare lichamen in dit proces ter tafel brengen.
Versterken bestuurs- en uitvoeringskracht
In 2024 wordt voortgebouwd op bestaande programma’s en activiteiten voor het versterken van de bestuurs- en uitvoeringskracht in Caribisch Nederland. Als onderdeel van de nieuwe bestuurlijke afspraken wordt verder gekeken naar aanvullende stappen die nodig zijn om de uitvoeringskracht van de openbare lichamen te versterken. De precieze uitwerking hiervan is onderwerp van gesprek met de eilanden. We maken middelen vrij voor het voortzetten van het gemeentelijk uitwisselingsnetwerk van de VNG, waarmee kennis en expertise wordt uitgewisseld tussen gemeenten in Europees-Nederland en Caribisch Nederland. Hierdoor kunnen de openbare lichamen verzoeken voor de inzet van expertise indienen, die vervolgens door de VNG gematcht worden met kennis en expertise uit Europees Nederlandse gemeenten. Ook wordt geïnvesteerd in het weerbaarder maken van het openbaar bestuur.
Comply or explain
In 2024 wordt verder invulling gegeven aan de toepassing van het principe van «comply or explain». Dit principe houdt in dat nieuwe Europees-Nederlandse beleidsdoelen of beleidsintensiveringen, waaronder bijbehorende nieuwe regelgeving, ook van toepassing is in Caribisch Nederland, tenzij er redenen zijn om dat niet te doen. Dit kan betekenen dat de omstandigheden maatwerk vragen, om hiermee alsnog het gewenste resultaat te bereiken in Caribisch Nederland. De passendheid van maatwerkmaatregelen in de lokale context is van groot belang. De departementen hebben hun inzet voor Caribisch Nederland veelal ondergebracht in beleidsagenda’s. Voorts worden standaardformulieren en handboeken aangepast om het proces rondom de toepassing van het principe van ‘comply or explain’ te standaardiseren.
Financieel beheer
BZK ziet erop toe dat de openbare lichamen het financieel beheer op een adequaat niveau brengen en vervolgens houden. Het College financieel toezicht BES (Cft BES) adviseert de minister van BZK over de financiën van Bonaire, Sint Eustatius en Saba.
Het niveau van het financieel beheer in Caribisch Nederland is gemengd. Bonaire en Sint Eustatius werken ook in 2024 met verbeterplannen om het financieel beheer op niveau te brengen. De inspanningen van Bonaire beginnen zijn vruchten af te werpen. Over de jaarrekening 2022 heeft het openbaar lichaam een goedkeurende accountantsverklaring ontvangen. In 2024 gaat Bonaire verder met het verbeteren en verstevigen van het financieel beheer en de borging daarvan binnen de organisatie.
Sint Eustatius werkt aan het verstevigen van de administratieve organisatie en interne beheersing (AO/IB). Eind 2023 zijn het normenkader en de werkprocessen uitgewerkt in een AO/IB handboek en volledig geïmplementeerd binnen de organisatie. 2024 staat in het teken van de monitoring en maandelijkse audit van de AO/IB. De werkzaamheden moeten ertoe leiden dat er uiterlijk over de jaarrekening 2024 een goedkeurende accountantsverklaring kan worden afgegeven.
Saba kan al jaren een goedkeurende accountantsverklaring overleggen als bewijs van goed financieel beheer. Tegelijkertijd blijft Saba investeren in de kwaliteit van het financieel beheer door werkprocessen te optimaliseren en te digitaliseren en door werving en training van medewerkers. Voor de uitvoering van de verbeterplannen hebben we financiële middelen verstrekt aan Bonaire en Sint Eustatius. Waar nodig zal BZK ook expertise aanbieden om de verbeteringen te bewerkstelligen. Jaarlijks informeert BZK de Tweede Kamer over de stand van het financieel- en begrotingsbeheer en de verbeterplannen van de openbare lichamen.
Landen
Landspakketten
De Landspakketten, zoals die eind 2020 met ieder land zijn overeengekomen, blijven de basis voor de samenwerking. Ter ondersteuning van de uitvoering van de Landspakketten blijft de Tijdelijke Werkorganisatie (TWO) binnen het ministerie van BZK bestaan. De TWO voert haar taak uit in gezamenlijkheid met de Uitvoeringsorganisaties, die in ieder van de Landen zijn ingesteld onder de ministers-presidenten. Samen zijn zij belast met de ondersteuning, begeleiding en monitoring van de uitvoering van de hervormingen. De TWO heeft hiertoe tot en met 2027 jaarlijks ruim € 35 mln. beschikbaar. Circa € 6,5 mln. hiervan wordt besteed aan apparaatskosten, voor zowel het eigen personeel van de TWO als voor de inzet van experts van andere departementen. De resterende middelen kunnen worden aangewend voor de financiering van hervormingsprojecten of voor het beschikbaar stellen van aanvullende deskundigheid of uitvoeringscapaciteit.
Sinds 2020 zijn de nodige stappen gezet voor de realisatie van een breed palet aan hervormingen en investeringen. Deze hervormingen en investeringen moeten bijdragen aan de versterking van de weerbaarheid en veerkracht van de economie en samenleving van Aruba, Curaçao en Sint-Maarten. De economieën van de Landen moeten aan duurzame groei- en verdienvermogen winnen, nieuwe kansen bieden aan burgers en bedrijven en beter bestand zijn tegen economische, sociale en andere crises die de lokale maatschappij kunnen ontwrichten en het welzijn van burgers negatief beïnvloeden. In de Landspakketten zijn maatregelen opgenomen op de volgende gebieden: financieel beheer, kosten en effectiviteit van de publieke sector, belastingen, de financiële sector, de economie, zorg, onderwijs en het versterken van de rechtsstaat. Voorbeelden van activiteiten die in 2024 zijn voorgenomen zijn de afronding van de doorlichting van de overheidsorganisatie van Aruba, implementatie van het programma verbeteren overheid in Curaçao en de start van de implementatie van het nieuwe ICT-systeem van de belastingdienst in Sint Maarten, waarmee online belastingaangifte mogelijk zal worden. Verder worden in Aruba de achterstanden in de eindafrekeningen van subsidieverlening weggewerkt en wordt de eerstelijns gezondheidszorg onder andere versterkt door een uitbreiding van het aantal huisartsen dat wordt opgeleid, wordt een groot deel van de hervormingen bij de Belastingdienst Curaçao geïmplementeerd en gaat Sint Maarten door met de implementatie van een nieuw digitaal (financieel) managementsysteem voor de gehele overheid.
Daarnaast wordt gewerkt aan het onderhoud aan scholen in Curaçao. De concrete afspraken waar deze maatregelen uit bestaan, zijn opgenomen in een uitvoeringsagenda, die minimaal halfjaarlijks bestuurlijk wordt vastgesteld door de Landen en de Staatssecretaris van BZK. Over de voortgang van de gemaakte afspraken wordt gerapporteerd in periodieke uitvoeringsrapportages die ook ter informatie aan de Kamer worden gestuurd.
Versterken economische structuur
Het Nederlandse kabinet hecht veel waarde aan het verder versterken van de samenwerking binnen het Koninkrijk. Dit vanuit de visie dat we in het Koninkrijk een verleden én een toekomst delen en dat we die toekomst samen vormgeven. Het Nederlandse beleid richting de Landen is gericht op het versterken van de economische structuur van de Landen. Met de Landspakketten wordt beoogd de economische structuur van de Landen via structurele hervormingen te versterken. Met gerichte investeringen wordt beoogd het duurzaam verdienvermogen verder te verstevigen met ruimte voor verschillen in structuur en omvang van de economieën van de drie Landen. Hierbij wordt invulling gegeven aan de afspraak uit het coalitieakkoord dat «we rendabel [gaan] bijdragen aan de economische ontwikkeling van de Caribische landen door garantieregelingen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), het Nationaal Groeifonds en regelingen voor duurzame energieproductie (SDE++) open te stellen voor aanvragen uit het hele Koninkrijk.»
Versterken rechtstaat
Een goed functionerende rechtsstaat is een randvoorwaarde voor economische ontwikkeling, houdbare overheidsfinanciënoverheidsfinanciën en rechtmatigheid van bestedingen. De Caribische landen van het Koninkrijk, mede als gevolg van de geografischegeografische positionering, worden geconfronteerd met relatief veel drugscriminaliteit en de (migratie-)gevolgen van de crisis in Venezuela. Daarnaast drukt de kleinschaligheid op de uitvoeringscapaciteit van de landen, onder meer op de slagkracht van de organisaties binnen de rechtshandhavingsketen. Goed bestuur, rechtshandhaving en veiligheid zijn aangelegenheden van de autonome Landen. Nederland ondersteunt Aruba, Curaçao en Sint Maarten hierbij. Het ministerie van BZK werkt hierin nauw samen met de ministeries van Justitie en Veiligheid, Financiën en Defensie.
In 2024 worden verdere stappen gezet in de uitvoering van de plannen van aanpak versterking grenstoezicht die Nederland en de Caribische landen uitvoeren. Dit gaat bijvoorbeeld met kennisoverdracht door Nederlandse medewerkers in tweetallen samen te laten werken met Caribische collega’s, de inrichting van multidisciplinaire ruimten op luchthavens en opleidingen voor Caribisch personeel. In het kader van de uitbreiding van de duurzame ondermijningsaanpak op Aruba, Curaçao en Sint Maarten worden investeringen gedaan in het Recherche Samenwerkingsteam (RST), Openbare ministeries en Gemeenschappelijk Hof. Met deze investeringen worden onder andere strafrechtelijke onderzoeken gedaan naar criminaliteit met een sterk financieel-economische component, waaronder belastingfraude, verduistering van overheidsgeld, vervalsing van documenten en witwassen.
Het kabinet is tevens betrokken bij de structurele verbeteringen van het gevangeniswezen van Sint Maarten, gelet op het naleven van de mensenrechtenstandaarden. In 2024 stelt BZK incidenteel middelen beschikbaar voor de bouw van een nieuwe gevangenis en structurele verbeteringen van de huidige detentieomstandigheden. Daarnaast moet worden bekeken of de Samenwerkingsregeling Waarborging Plannen van Aanpak Landstaken Curaçao en Sint Maarten in 2024 (wederom) moet worden verlengd, omdat de plannen van aanpak Politie en Detentiewezen op Sint Maarten nog niet zijn afgerond.
Overheidsfinanciën, financieel beheer, en financieel toezicht
Duurzame houdbare overheidsfinanciënoverheidsfinanciën zijn een randvoorwaarde voor de economische ontwikkeling. Het begrotingsbeleid in de Landen vormt reeds voor de Covid-19 pandemie een uitdaging met sterk oplopende overheidsschuld als gevolg. Door de Covid-19 pandemie zijn de overheidsfinanciën van Aruba, Curaçao en Sint Maarten verslechterd en zijn de landen door Nederland ondersteund met de liquiditeitssteun van Nederland. Door het krachtig economisch herstel van de drie Landen resulteerde dit in 2023 dat de begrotingen van elk van de drie Landen voldoen aan de begrotingsnormen. Van belang is nu dat deze ontwikkeling wordt voortgezet en versterkt.
Door middel van het financieel toezicht en de hulp bij de implementatie van de hervormingen uit de Landspakketten worden de landen daarbij ondersteund. Het College Aruba financieel toezicht (CAft) en het College financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Cft) adviseren de Rijksministerraad en de Landen over de overheidsfinanciënoverheidsfinanciën van de Landen, gericht op het bewerkstelligen van een duurzame financiële overheidshuishouding. Dit doen het Cft voor Curaçao en Sint Maarten op basis van de Rijkswet financieel toezicht Curaçao en Sint Maarten (Rft) en voor Aruba op basis van de Landsverordening Aruba financieel toezicht (LAft) in combinatie met het Protocol Aruba-Nederland uit 2018. Ook voor het financieel toezicht op Aruba is voorzien dat dit gaat geschieden op basis van een rijkswet.
De mate waarin de Landen de hervormingen uit de Landspakketten effectief implementeren is van grote invloed op de ontwikkeling van overheidsuitgaven. BZK continueert hiervoor de technische en financiële ondersteuning om belangrijke stappen te kunnen zetten om de begroting te versterken. Zo zal de hervorming van de belastingdienst kunnen bijdragen aan een hogere bereidheid tot het doen van belastingaangifte, zal verbetering van financieel beheer de sturing op inkomsten en uitgaven kunnen bevorderen en kan
middels hervorming van de publieke sector de effectiviteit en de beoogde kostenverlaging van de publieke sector het vertrouwen van investeerders en consumenten verhogen.
Het op orde brengen van het financieel beheer in Aruba, Curaçao en Sint Maarten is een belangrijk thema en doelstelling in de Landspakketten. Naast specifieke knelpunten die een goedkeurende accountantsverklaring bij de jaarrekening in de weg staan, wordt de problematiek veroorzaakt door fundamentele problemen in de wetgeving, de financiële organisatie, de financiële processen en de administratie. Daar waar 2023 vooral in het teken stond van de basis op orde brengen, het verbeteren van de controleerbaarheid van de financiële gegevens en de implementatie van zogenaamde quick wins, worden in 2024 de eerste stappen gezet naar de optimalisering van de financiële organisatie, processen en systemen. Doel is dat de Landen stapsgewijs in staat worden hun inkomsten en uitgaven beter beheersen.
Wederopbouw
In 2017 trokken de orkanen Irma en Maria over de Bovenwindse Eilanden met verwoestende gevolgen. Met name het land Sint Maarten werd zwaar getroffen. Als autonoom land binnen het Koninkrijk is het zelf verantwoordelijk voor de wederopbouw. Nederland ondersteunt Sint Maarten financieel bij de wederopbouw, met de inzet van de Wereldbank (trustfonds) en met technische assistentie. Het trustfonds is actief tot eind 2028.
Het trustfund is volledig overgegaan in de fase van uitvoering. Hierdoor zijn steeds meer zichtbare en tastbare resultaten voor de bevolking van Sint Maarten geboekt. Deze lijn wordt doorgetrokken in 2024. Uiteraard zal daarbij worden ingezet op de realisatie van de blijvende Nederlandse prioriteiten: herstel van de luchthaven, afvalproblematiek en good governance.
Klik HIER om de gehele begroting tot downloaden