In de zondagse estafette-rubriek ‘Bericht uit…’ belichten columnisten uit de Caribische delen van het Koninkrijk bij toerbeurt de kanten van hun eiland waarvan zij vinden dat die de aandacht van alle koninkrijksburgers verdienen. Vandaag komt het bericht uit Aruba.
Vriendendienst of diploma?
Door Anouk Balentina
Artikel I.20 van de Staatsregeling van Aruba stelt dat het onderwijs een voorwerp van aanhoudende zorg is van de regering. Er is zelfs een leerplichtverordening. Kofi Annan, voormalig Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, zei dat kennis macht is. Onderwijs is het uitgangspunt van vooruitgang, in elke samenleving, in elk gezin. Daarnaast is onderwijs een mensenrecht met een immense kracht om te transformeren. Op dit fundament rust de hoekstenen van vrijheid, democratie en duurzame menselijke ontwikkeling.
Ik wil nader ingaan op de titel van dit verhaal. Dat begint al als kinderen aan hun ouders de vraag stellen: Waarom moet ik studeren? Het logische antwoord is: omdat onderwijs, te beginnen bij de basisschool, voor meisjes en jongens de sleutel is voor kans op werk en goed inkomen en het zelfbewustzijn en de onafhankelijkheid van vooral meisjes kan vergroten. Onderwijs is hét platform voor burgerschap en de maatschappij.
Met een diploma vind je sneller en makkelijker een goede baan waardoor je voor jezelf en gezin kunt zorgen. Je vergroot je financiële zekerheid. Een diploma is een extra bewijs waarmee je kunt laten zien wat in je zit en wat je kunt. Niet alleen een diploma maar ook je cijferlijst is belangrijk want uit onderzoek blijkt dat je niet alleen eerder een baan aangeboden krijgt maar ook hoe hoger de cijfers op de eindlijst, hoe hoger het maandsalaris anderhalf jaar na het afstuderen.
Het antwoord of we moeten studeren is duidelijk, maar er zit een kern van waarheid in om de vraag te stellen waarom je moet studeren, als je kijkt naar het ambtelijke apparaat, de grootste werkgever van Aruba. Het op een integere manier invullen van posities impliceert dat bij invulling van functieprofielen cumulatief gekeken wordt naar opleiding, diploma’s en ervaring. The right person in the right place. Maar als goed gekeken wordt naar (vooral) de hogere posities binnen de overheid dan gaat dit verhaal niet op.
Functies binnen de overheid worden ingevuld op basis van discretionaire bevoegdheid van het bevoegd gezag. En, zoals uit de praktijk blijkt, kiest dat gezag bij de invulling van openvallende benoembare posities vaak niet op basis van de criteria zoals die voor ambtenaren behoren te gelden, maar op grond van favoritisme gebaseerd op loyaliteit, partij afhankelijkheid en vriendjespolitiek. Dit heet ook wel cronyisme.
Uit studies blijkt dat cronyisme vaker voorkomt in de overheidssector in vergelijking tot de particuliere sector. Bij cronyisme maakt de autoriteit misbruik van zijn macht om een favoriet aan te nemen of naar een positie te bevorderen, ondanks het feit dat hij/zij niet gekwalificeerd is voor de functie. Vaak is bij de benoeming een favoriete kandidaat al voorgeselecteerd, maar wordt toch een sollicitatieprocedure opgetuigd met inschakeling van dure consultants om de schijn van objectiviteit aan te houden. Zwakke individuen worden zodoende geplaatst of bevorderd zodat die de macht niet kunnen bedreigen.
Het gevolg is dat de directie of het hoofd van een instelling of dienst kwalitatief niet tipt aan de kennis van het personeel dat onder hem/haar functioneert. Om zich toch staande te houden omringt de incapabele verantwoordelijke zich met satellieten die meegenieten van de preferentiële behandeling, eigent zich een arrogante en autoritaire houding toe, maakt het verdere personeel monddood met dreigementen en onzinnige regeltjes, waardoor de overige, wel capabele medewerkers gefrustreerd en ontevreden achterblijven. Zij maken hun mond niet open want bij wie zou dat kunnen en je loopt kans je baan te verliezen.
Cronyisme draagt bij aan een giftige en ongezonde werkcultuur, vooral als het betekent dat mensen zonder vaardigheden extra materiële en immateriële voordelen krijgen die andere gelijkwaardige danwel beter gekwalificeerde ambtenaren niet krijgen. Bovendien is cronyisme een duidelijke vorm van integriteitschending.
Hoe herken je cronyisme? Lidmaatschap van dezelfde politieke partij speelt zeker een rol alsmede de afwezigheid van opleiding en ervaring. Je collega krijgt extraatjes die hij niet verdient, zoals bevorderingen, auto- en telefoonvergoeding, dienstreizen die vaak niet noodzakelijk zijn, minder of betere opdrachten en snellere promoties. Regels worden inconsistent gehandhaafd: leidinggevenden bevoordelen hun favorieten door de andere kant op te kijken wanneer hij/zij te laat of niet komt opdagen of de tijd die iemand besteedt aan persoonlijke telefoongesprekken op het werk te negeren. Ondertussen worden andere werknemers berispt – of zelfs ontslagen – als ze de regels overtreden. De ene werknemer krijgt een opleiding betaald en de ander niet, of er worden allemaal onredelijke voorwaarden aan verbonden.
Dan is er de binnenste cirkel van de baas. Alleen favoriete werknemers worden uitgenodigd voor belangrijke vergaderingen en feestelijke activiteiten en mogen mee op dienstreizen als persoonlijke assistent. Je merkt duidelijk dat de leidinggevende professionele en persoonlijke grenzen laat vervagen en verstrengelen. Worden de wekelijkse lunchafspraken alleen voorbehouden voor sommige mensen binnen de organisatie? Worden uitnodigingen voor happy hours na het werk slechts met een paar mooie en vooral jonge dames en heren gedeeld? Laat de baas zich op dienstreis vergezellen door de minst capabele maar uiterst loyale medewerk(st)er?
Het moge duidelijk zijn dat hiermee een goed functionerend overheidsapparaat niet geholpen wordt. Echt getalenteerde en gekwalificeerde mensen worden gedemotiveerd, omdat ze zich realiseren dat hun promoties en carrières worden belemmerd. De ambtenaar verliest zijn werklust hetgeen zal leiden tot lage arbeidsprestatie. Vergeet niet dat dit gedrag ook financiële consequenties heeft; bij de overheid is dat belastinggeld. Taken worden inefficiënt uitgevoerd, hetgeen leidt tot grove fouten die weer tot rechtszaken leiden, wat allemaal uiteindelijk ten koste van het volk zal gaan. Tevens wordt hiermee een signaal afgegeven richting jongeren dat zegt: je hoeft niet te leren; zorg dat je de juiste vriendjes hebt en de juiste partij ondersteunt, dan wordt er goed voor je gezorgd.
Dat dit soort praktijken onderdeel vormt van het Arubaanse overheidsapparaat is alom bekend en ondanks protesten komt het nog steeds voor. Het is moeilijk hier iets aan te doen aangezien er geen adequaat controlesysteem aanwezig is. Een eerste goede oplossing is een wettelijk geregelde klokkenluidersregeling met daadwerkelijke bescherming voor de melder. Ook een wettelijke regeling die het benoemen door gezagsdragers verbiedt en openstaande posities verbindt aan een strikt benoemingsbeleid dat uitgevoerd wordt door een onafhankelijk benoemingsorgaan kan preventief werken. Voor de reeds ingevulde (kader)functies kan een deskundigheidsevaluatie en integriteitsonderzoek door een onafhankelijke instantie een uitkomst bieden. Blijkt vervolgens dat de bevoorrechte ambtenaar onbekwaam of ongeschikt is voor het door hem/haar beklede ambt dan kan die op grond van de Landsverordening materieel ambtenarenrecht worden ontslagen.