Den Haag – Daadkrachtig en communicatief leiderschap van gezaghebbers Edison Rijna (Bonaire), Jonathan Johnson (Saba) en regeringscommissaris Alida Francis heeft bijgedragen aan een effectieve bestrijding van de coronapandemie in Caribisch Nederland, aldus de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in zijn advies ‘Van crisis naar opgave’.
Minder goed te spreken is de Raad over de rol die de regering heeft gespeeld bij de aanpak van de pandemie op Bonaire, Sint Eustatius en Saba. In eerste instantie werden de eilanden vergeten, aldus het rapport. Maar de lokale bestuurders hebben vooral hinder ondervonden van de Haagse bureaucratie, constateert ROB die tevens vaststelt dat de lokale democratie in Caribisch Nederland geleden heeft als gevolg van de centrale aanpak door de regering.
Aanbevelingen betreffende Caribisch Nederland
Bestuurlijke verhoudingen
Van maart tot december 2020, toen de Tijdelijke wet maatregelen covid-19 (de coronawet) werd ingevoerd, stelden de gezaghebbers en de regeringscommissaris de coronamaatregelen in via noodverordeningen die de eilandsraad bij de eerstvolgende eilandraadsvergadering moest bekrachtigen.
Voor het begin van de coronacrisis waren er al de nodige interbestuurlijke spanningen aanwezig tussen de openbare lichamen en de rijksoverheid. Van maart tot december 2020 bleven de bestuurlijke verhoudingen in algemene zin zoals ze waren, al werd Caribisch Nederland in eerste instantie nogal eens vergeten. Eventuele problemen die daardoor ontstonden werden vervolgens wel meestal in goed overleg snel en adequaat opgelost.
Sinds de inwerkingtreding van de coronawet besluiten de ministers van VWS, JenV en BZK over wijzigingen in de coronamaatregelen via wijzigingen in ministeriële regelingen die de Tweede Kamer achteraf – sinds februari 2022 vooraf – moet goedkeuren. Dit heeft de bestuurlijke verhoudingen tussen de openbare lichamen en de rijksoverheid geen goed gedaan.
De pragmatische manier van werken van de openbare lichamen, die zij tot de inwerkingtreding van de coronawet met succes hadden gehanteerd in de bestrijding van de coronacrisis, botste op de bureaucratische processen in de ministeries. Om wijzigingen in coronamaatregelen in te voeren werd en wordt van de ambtenaren en bestuurders van de openbare lichamen verwacht dat zij meelopen in de beleidscycli van de ministeries, maar die zijn voor hen vaak ondoorzichtig. Miscommunicatie en gefrustreerde verwachtingen leiden nogal eens tot interbestuurlijke spanningen. Daarom beveelt de Raad het kabinet en het parlement aan binnen de coronawet en bijbehorende regelingen een meer decentrale aanpak van de coronacrisis door de openbare lichamen tot zijn recht te laten komen.
Lokale democratie
De coronawet had ook negatieve gevolgen voor de lokale democratie in Caribisch Nederland. Waar voorheen de eilandsraad de noodverordeningen moest bekrachtigen, hebben zij nu geen zeggenschap over de coronamaatregelen die op het openbare lichaam gelden. Daardoor is er in de ogen van de Raad op lokaal niveau sprake van een democratisch tekort: de eilandsraad kan geen kaders stellen voor en controleren op lokaal geldende maatregelen. Input van inwoners, bedrijven en organisaties krijgt ook moeilijker gehoor bij de besluitvorming.
De Raad beveelt het kabinet en het parlement aan om, als onderdeel van het tot zijn recht laten komen van een meer decentrale aanpak van de coronacrisis door de openbare lichamen, ruimte te maken voor democratische kaderstelling voor en controle op de coronamaatregelen door de eilandsraden.
De wijze waarop de openbare lichamen werk hebben gemaakt van de communicatie, participatie en inspraak rondom de coronamaatregelen, vindt de Raad zeer positief. Dit is des te indrukwekkender omdat formele participatie en inspraak nog geen, of nog niet lang, gemeengoed waren voor de openbare lichamen. De Raad beveelt de openbare lichamen aan de inspraak en participatie die zij hebben opgezet en versterkt tijdens de coronacrisis structureel te maken en hiervoor van de opgedane ervaringen te leren.
Bestuurlijk vermogen
De openbare lichamen bevonden zich zowel qua mensen als qua middelen in een uitdagende startpositie toen de coronacrisis toesloeg. Het ambtelijke apparaat van de openbare lichamen bestond niet uit genoeg mensen met niet altijd de juiste deskundigheid. Op dit ambtelijke apparaat deed de coronacrisis een groot beroep, waardoor vele reguliere werkzaamheden en lopende opgaven achterstand opliepen.
Met name sinds de inwerkingtreding van de coronawet zijn bestuurders en ambtenaren veel tijd kwijt aan het contact met de rijksoverheid. Ook de financiële uitgangspositie van de openbare lichamen was verre van ideaal. Wel zijn de openbare lichamen in dezelfde compensatieregelingen voor de openbare financiën meegenomen als de gemeenten. Ook de openbare lichamen zijn over de uitvoering hiervan tevreden.
De Raad heeft geen goed zicht kunnen krijgen op de gevolgen van de coronacrisis voor de opgaven waar de openbare lichamen komende jaren voor staan. Het is duidelijk dat er lopende opgaven zijn blijven liggen, waardoor daar achterstand op is ontstaan. Op economisch gebied is de impact van de coronacrisis groot geweest; het moet nog blijken in hoeverre de economie in Caribisch Nederland zich herstelt. De structurele gevolgen voor de financiën van de openbare lichamen zijn daarmee ook onzeker. De indruk van de Raad is dat het daadkrachtige en communicatieve lokale leiderschap van de gezaghebbers en regeringscommissaris hebben bijgedragen aan een effectieve bestrijding van de coronapandemie.
Alida Francis spreker op webinar
Den Haag – Regeringscommissaris Alida Francis is een van de sprekers op het webinar ‘Van crisis naar opgave’ dat de Raad voor Openbaar Bestuur donderdag houdt over de blijvende gevolgen van de coronapandemie voor gemeenten en openbare lichamen in Caribisch Nederland.
“De coronapandemie heeft niet alleen gevolgen voor de volksgezondheid en de economie; de crisisaanpak heeft ook grote gevolgen gehad voor de bestuurlijke verhoudingen, de lokale democratie en het vermogen van gemeenten en openbare lichamen om hun taken goed uit te voeren. Zo heeft de veiligheidsregio enorm aan belang gewonnen, zijn digitaal vergaderen en digitale participatie gemeengoed geworden en zijn er onmiskenbaar gevolgen voor zaken waar gemeenten en openbare lichamen voor verantwoordelijk zijn, zoals sport, cultuur en jeugdzorg”, aldus de organisatoren.
Het programma van het webinar bestaat uit een aantal gesprekken met en tussen betrokkenen bij en onderzoekers naar de bestuurlijke gevolgen van de coronacrisis voor gemeenten en openbare lichamen, onder wie Leonard Geluk (algemeen directeur van de VNG), Alida Francis (regeringscommissaris van Sint Eustatius), Joost Sneller (Tweede Kamerlid), Klaartje Peters (onderzoeker) en Raymond Jeene (griffier). Vanuit de Raad voor het Openbaar Bestuur zit Huri Sahin aan tafel, lid van de Raad en directeur van Stichting LOKAAL, het centrum voor democratie in Rotterdam.
Het webinair is 31 maart van 16.00 tot 17.00 uur Europees-Nederlandse tijd. Aanmelden kan door een bericht te sturen info@raadopenbaarbestuur.nl.