Niet verlagen uitkeringen in Caribisch Nederland ‘stapje in de goede richting’

Den Haag – “We zijn er nog lang niet”, erkent het kabinet ten aanzien van het bereiken van een sociaal minimum op de BES-eilanden dat de reële kosten van levensonderhoud dekt. Hoewel de kloof op dit moment zeker 40% bedraagt, klopt de betrokken bewindslieden zich op de borst:

“Per 1 januari 2021 zijn het minimumloon en de uitkeringen ondanks deflatie niet verlaagd, maar heeft het kabinet besloten om deze op hetzelfde niveau te handhaven. Dit betekent in feite een reële koopkrachtverbetering. Dit is een stapje in de goede richting”, antwoorden de staatssecretarissen van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Raymond Knops en Economische Zaken en Klimaat Mona Keijzer alsmede minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Wouter Koolmees op vragen van Tweede Kamerlid Antje Diertens (D66). Haar vragen en de antwoorden daarop van de bewindslieden maken deel uit van een schriftelijk overleg van de Kamercommissie voor Koninkrijksrelaties over het ijkpunt voor het sociaal minimum op Bonaire, Sint Eustatius en Saba.

Gevraagd naar het rapport dat aangeeft dat er ruimte is voor verhoging van het minimumloon en de daaraan gekoppelde uitkeringen schrijven de bewindslieden besluitvorming daarover aan het volgende kabinet over te laten.

Hieronder de vragen van D66 en de antwoorden daarop:

Caribisch Nederland is net als Europees Nederland in een economische crisis beland. Bijna de helft van de huishouders op Saba, Sint-Eustatius en Bonaire had al een inkomen onder het sociaal minimum. Zelfs als men op het sociaal minimum zit, is dat net voldoende om de vaste lasten mee te betalen. Deze crisis zal het er niet beter op maken. Daarom vraagt de fractie van D66 aandacht voor een aantal onderwerpen.

Vraag

De leden van de D66-fractie lezen in de brief van de staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid dat er ruimte is voor het nog verder verhogen van het wettelijk minimumloon en de onderstand. Toch proeven zij enige aarzeling, met het oog op de arbeidsmarkteffecten. Uitkeringen zitten nu 40% tot 50% onder het ijkpunt sociaal minimum. Met het oog op het adagium “werken moet lonen” kunnen de uitkeringen enkel worden verhoogd als het wettelijk minimumloon wordt verhoogd. De noodzaak om naar het ijkpunt toe te werken is echter onverminderd hoog. De leden van de D66-fractie vragen de staatssecretaris daarom wat de uitkomsten zijn van de gesprekken met de bestuurscolleges. Kan de staatssecretaris aangeven of hij bereid is om op korte termijn het wettelijk minimumloon te verhogen? Zo nee, waarom niet? Hoe staat de staatssecretaris tegenover de suggestie van Ecorys om de belastingvrije som iets te verhogen?

Antwoord

De toenmalige staatsecretaris van SZW heeft in zijn gesprekken met de Bestuurscolleges en de Centraal Dialogen van gedachten gewisseld over mogelijkheden om minimumloon en uitkeringen op termijn te verhogen. De Centraal Dialoog Bonaire heeft onlangs besloten een werkgroep in te richten, die als opdracht heeft om tot zo concreet mogelijke voorstellen te komen inzake het structureel gewenste niveau van het wettelijk minimumloon, de uitkeringen en de verhouding daartussen. Aan de Regeringscommissaris van Sint-Eustatius heeft de staatssecretaris als suggestie meegegeven om – in het verband van de Central Dialogue Statia – een overeenkomstig initiatief te overwegen. Per 1 januari 2021 zijn het minimumloon en de uitkeringen ondanks deflatie niet verlaagd, maar heeft het kabinet besloten om deze op hetzelfde niveau te handhaven. Dit betekent in feite een reële koopkrachtverbetering. Dit is een stapje in de goede richting, maar we zijn er nog lang niet. Besluitvorming over verdere verhoging van het minimumloon en de uitkeringen is aan het volgende kabinet.

Het verhogen van de belastingvrije som valt onder de verantwoordelijkheid van de staatssecretaris van Financiën. Uit navraag die bij het ministerie van Financiën is gedaan, kan ik uw Kamer het volgende melden. In 2021 bedraagt de belastingvrije som op Caribisch Nederland 12.575 USD per persoon, exclusief een verhoging van 1.421 USD per persoon voor degenen die in aanmerking komen voor een uitkering op grond van de Wet algemene ouderdomsverzekering BES. Verhoging van de belastingvrije som is in het kader van het ijkpunt bestaanszekerheid geen doeltreffend en geen doelmatig instrument. Het instrument is niet doeltreffend omdat inwoners van Caribisch Nederland die een inkomen hebben dat lager ligt dan de belastingvrije som geen enkel voordeel zullen ondervinden van verdere verhoging daarvan. Dit geldt voor veel van de inwoners met een uitkering of – voor Bonaire – een inkomen op het niveau van het wettelijk minimumloon. Daarnaast is het instrument niet doelmatig omdat een verhoging van de belastingvrije som voordeel oplevert voor iedereen die een inkomen heeft boven de belastingvrije som, dus ook voor degenen die thans een inkomen hebben dat zich (ver) boven het ijkpunt bestaanszekerheid bevindt. De inzet van het kabinet is daarom om gerichte maatregelen te nemen die kosten verlagen en inkomens verhogen.

Vraag

Deze leden constateren dat een groter deel van de bevolking afhankelijk is van de onderstand en daardoor leeft op 50% van het sociaal minimum. Dat is bij lange na niet genoeg om in de vaste lasten te voorzien. De groep die leeft in armoede en schulden opbouwt wordt hierdoor groter. In het najaar van 2020 zou de samenwerking op het armoede- en schuldenbeleid tussen Europees Nederland en Saba en Sint-Eustatius verder beslag zal krijgen. De leden van de D66-fractie vragen wat de voortgang is op deze samenwerking. Hoeveel mensen zijn op de eilanden afhankelijk van acute hulpverlening om te voorzien in hun dagelijkse behoeften?

Antwoord

Eind 2020 heeft het NIBUD een training-op-afstand verzorgd voor medewerkers van de openbare lichamen op het gebied van de aanpak van schulden. Naar aanleiding van de feedback van de deelnemers en de behoefte aan een structureler trainingsaanbod, is het ministerie van SZW in gesprek met het NIBUD over een vervolg. Ook heeft het ministerie, tezamen met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), op verzoek van Sint-Eustatius een beleidsmedewerker ter beschikking gesteld aan dat openbaar lichaam, die onder meer in 2021 een impuls zal geven aan het eilandelijke armoede- en schuldenbeleid. Gesprekken met Saba over het uitbreiden van de capaciteit voor het eilandelijke armoedebeleid, onder meer vanwege het feit dat het openbaar lichaam Saba per 1 juli 2021 de bijzondere onderstand zal uitvoeren, zijn daarnaast in een vergevorderd stadium. Over andere wensen, zoals met betrekking tot publieksvoorlichting, is het ministerie van SZW nog in gesprek met de eilanden.

De openbare lichamen zijn verantwoordelijk voor de acute hulpverlening aan de inwoners van Bonaire, Saba en Sint-Eustatius en geven daar elk een eigen invulling aan. Het kabinet ziet ook dat de behoefte aan schuldhulpverlening door de coronacrisis kan toenemen. Daarom zijn er met de noodpakketten extra middelen aan de openbare lichamen beschikbaar gesteld om aanvullend vanuit het eilandelijk beleid een bijdrage te kunnen leveren aan onder meer het tegengaan van armoede en schulden.

Naar aanleiding van de vraag van uw fractie over het aantal mensen dat op de eilanden afhankelijk is van acute hulpverlening hebben de openbare lichamen de volgende informatie verstrekt:

  • Op Bonaire is het aantal inwoners dat een beroep doet op reguliere financiële steun fors toegenomen in vergelijking met 2019. De meeste verzoeken betreffen een tegemoetkoming in de woonlasten (huur en elektriciteit) en de betaling van de kindplaatssubsidie. Ter illustratie: in 2020 zijn er 73 aanvragen toegekend voor het overnemen van de betaling van de huur. Dit betreft een verdriedubbeling in vergelijking met voorgaande jaren. Daarnaast hebben 227 huishoudens een tegemoetkoming in de woonlasten ontvangen, die met de middelen uit het noodpakket voor eilandelijk beleid is gefinancierd in de periode mei tot augustus. Bonaire kent twee voedselbanken, te weten, ADRA en de Stichting voedselbank. Beide verstrekken gemiddeld 300 voedselpakketten per maand. Er kan hierbij evenwel sprake zijn van overlap tussen de doelgroepen van Stichting Voedselbank en ADRA. Ook zijn er particuliere initiatieven op het eiland, waarbij wekelijks rond de 150 warme maaltijden worden verstrekt aan huishoudens op Bonaire.
  • Het openbaar lichaam Saba ondersteunt maandelijks circa 30 mensen met voedselpakketten of andere noodhulp (bijvoorbeeld gericht op de vaste lasten, zoals huur en elektriciteit). Maandelijks verstrekt de Lions Club, met subsidie van het openbaar lichaam, daarnaast aan circa 40-45 mensen eveneens voedselpakketten.
  • Op Sint-Eustatius maken 29 mensen structureel gebruik van voedselbonnen die door het openbaar lichaam worden verstrekt. In het kader van de middelen uit het noodpakket voor eilandelijk beleid zijn er in 2020 aanvullend 3200 voedselbonnen (à 40 USD) verstrekt, die onder meer aan de reguliere deelnemers van het voedselbonprogramma ten goede zijn gekomen. Het openbaar lichaam heeft in 2020 slechts één gezin hoeven helpen met een huurachterstand en achterstallige betalingen voor elektra en water.

Ook de RCN-unit SZW kan met de bijzondere onderstand verstrekkingen doen voor onverwachte noodzakelijke grote uitgaven, die inwoners van Caribisch Nederland niet kunnen betalen. Er is geen sprake van een significante toename van het beroep op deze voorziening in 2020.

Vraag

De leden van de D66-fractie constateren dat de Consumenten Prijs Index (CPI) is gedaald vanwege de tegemoetkoming in de vaste lasten. Dat is mooi, maar het zegt niet zoveel over de kosten die mensen nog steeds moeten maken in het dagelijks leven. Vanwege de sluiting van winkels en voorzieningen zijn veel prijzen aangehouden, waardoor er slecht zicht is op de echte prijsontwikkeling, zo meldt het CBS. De CPI wordt dus eigenlijk kunstmatig laag gehouden zolang de tarieven van energie, water en telecom laag zijn. Als deze maatregel ophoudt, vooralsnog in 2022, dan stijgt de CPI in één klap flink. Ondertussen blijven de reguliere producten nog steeds duur of zelfs duurder. Deze leden vragen in hoeverre deze CPI een realistisch beeld geeft van de daadwerkelijke kosten die mensen maken voor hun dagelijkse levensbehoeften. Gezien het aantal mensen dat nog ver onder het sociaal minimum leeft, zou deze periode niet aangegrepen moeten worden om een versnelling te maken in het komen tot het ijkpunt?

Antwoord

De consumentenprijsindex (CPI) is actueel en geeft een realistisch beeld van de prijsontwikkeling van het afgelopen jaar. Het is correct dat de overheidssubsidies op energie, water en telecom een prijsdrukkend effect hebben op de prijsontwikkeling. De prijzen zijn namelijk voor de consument gedaald. Het CPI geeft een beeld van de prijsontwikkeling van het gemiddelde ‘mandje’ aan dagelijkse levensbehoeften. Doordat de prijzen het afgelopen jaar zijn gedaald, zouden de uitkeringen eigenlijk naar beneden bijgesteld moeten worden, maar het kabinet heeft ervoor gekozen om de uitkeringen en het minimumloon op hetzelfde niveau te handhaven. Besluitvorming over verdere verhoging van het minimumloon en de uitkeringen (met het oog op het sociaal minimum) is aan het volgende kabinet.

Vraag

De leden van de D66-fractie zijn van mening dat de beste route uit armoede is via werk. Afgelopen najaar zou het jobcentrum op Bonaire operationeel worden. Deze leden vragen zich af wat de staatssecretaris hier al over kan vertellen. Is het jobcentrum inmiddels operationeel?

Antwoord

Het jobcentrum, of Plenchi di Trabou, heeft op 18 januari de deuren voor publiek geopend. Het gereedmaken van de beoogde huisvesting voor het jobcentrum heeft vertraging opgelopen, grotendeels als gevolg van de coronacrisis.

Het jobcentrum, een samenwerking tussen het openbaar lichaam Bonaire en de RCN-unit SZW, fungeert nu daadwerkelijk als één loket voor verschillende diensten. Zo kunnen werkzoekenden bij het jobcentrum terecht voor ondersteuning bij het zoeken naar een nieuwe baan of eventueel bij het aanvragen van een onderstandsuitkering. Werkgevers kunnen er terecht als zij personeel zoeken of een tewerkstellingsvergunning willen aanvragen. In de afgelopen maanden werd al in een hybride team afwisselend vanuit het openbaar lichaam Bonaire en de RCN-unit SZW gewerkt aan het ondersteunen van werkgevers en werknemers.

De inzet van de additionele middelen die in het kader van het steun- en herstelpakket beschikbaar worden gesteld voor arbeidsbemiddeling zullen op Bonaire via het jobcentrum worden ingezet.

Vraag

De leden van de D66-fractie hebben al vaker het belang genoemd van de mogelijkheid om in Caribisch Nederland te kunnen leren en bij te scholen. Bijvoorbeeld waar het gaat om de BIG-registratie of personeel voor de kinderdagverblijven. Hiertoe moeten goede faciliteiten beschikbaar zijn. Zo hebben deze leden de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gevraagd om met de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap het opzetten van een bibliotheek als persoonlijk leer- en ontwikkelcentrum te bespreken. Bij de begrotingsbehandeling heeft hij toegezegd dit te doen. Deze leden vragen zich af wat de uitkomsten van dit gesprek zijn. Zou Invest-NL of het Groeifonds hier wellicht een rol kunnen spelen in het vrijmaken van de benodigde investeringen?

Antwoord

Op ambtelijk niveau is er contact tussen het ministerie van BZK en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) over de bibliotheken in Caribisch Nederland. In het algemeen kan worden gesteld dat het bibliotheekwerk op de eilanden fundamenteel verschilt van dat in Europees Nederland. De openbare bibliotheken zijn vooral gericht op de klassieke uitleenfunctie van de bibliotheek. De inrichting van de bibliotheken is sterk verouderd (vooral op Bonaire en Sint-Eustatius) en op Bonaire bevindt de bibliotheek zich niet op een centrale locatie. De bibliotheken op Sint-Eustatius en Bonaire zijn momenteel dus onvoldoende toegerust om als leer- en ontwikkelcentrum te functioneren. De bibliotheek op Saba heeft, met steun van het openbaar lichaam Saba, al wel een moderniseringsslag gemaakt en biedt meer mogelijkheden, maar ook hier is nog geen ruimte om alle wettelijke functies van de bibliotheek uit te oefenen en om dus nu al als volwaardig leer- en ontwikkelcentrum te functioneren. De evaluatie van de Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen heeft laten zien dat versterking van het bibliotheekstelsel in Europees en Caribisch Nederland nodig is. Op dit moment zijn daar nog geen middelen voor beschikbaar gesteld, maar dit wordt als punt van aandacht meegegeven aan het volgend kabinet.

Vraag

De leden van de D66-fractie constateren dat er is voortgang op het gebied van de sociale woningbouw. Deze leden lezen echter ook dat de bouw is vertraagd. Zij vragen zich af hoeveel mensen er momenteel op de wachtlijst staan voor een sociale huurwoning. Kan de staatssecretaris een tijdspad schetsen waarbinnen alle geplande woningen in het convenant volkshuisvesting opgeleverd zullen worden?

Antwoord

De wachtlijst voor een sociale huurwoning op Bonaire bestaat uit 833 personen. Op Sint-Eustatius en Saba gaat het om respectievelijk 111 en 60 personen (december 2020).

De planning van de bouw van de 500 sociale huurwoningen uit het convenant volkshuisvesting Bonaire ziet er als volgt uit:

PlanningOplevering
Oplevering eind 201976 woningen Nieuw Amsterdam II  
Start bouw Q3 2019; oplevering eind Q2 202150 woningen Nieuw Amsterdam III
Start bouw Q3 2020; oplevering eind Q2 202268 woningen Hato I
Start bouw Q4 2021; oplevering eind Q2 202368 woningen Hato II
Start bouw Q4 2022; oplevering eind Q2 202468 woningen Hato III
Start bouw Q3 2023; oplevering eind Q2 202574 woningen Nikiboko I
Start bouw Q4 2024; oplevering eind Q2 202674 woningen Nikiboko II
Start bouw Q4 2025; oplevering eind Q4 20268 woningen Noord Saliña
Start bouw Q1 2026; oplevering eind 2026/begin 202714 woningen Rincon Zuid

Vraag

De leden van de D66-fractie constateren dat werknemers die hun baan kwijtraken zijn aangewezen op het cessantia-systeem uit de tijd van de voormalige Nederlandse Antillen. De hoogte hiervan blijft flink achter op de WW die we kennen in Europees Nederland. Het verlies van een baan kan dus direct leiden tot een armoedeval. Is het kabinet bereid om de haalbaarheid van het introduceren van de WW op Sint Eustatius, Bonaire en Saba te onderzoeken?

Antwoord

Het invoeren van een vorm van werkloosheidsvoorziening in Caribisch Nederland is onderwerp van gesprek tussen het kabinet en de openbare lichamen, met name met het Openbaar Lichaam Bonaire. Toenmalige staatssecretaris van SZW heeft in een briefwisseling met het openbaar lichaam Bonaire eind 2019 de suggestie gedaan om de materie nader te doordenken in het verband van de Centraal Dialoog, waar de lokale overheid samen met vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers om de tafel zit. Blijkens door de Centraal Dialoog Bonaire gedane aankondiging zal de Centraal Dialoog zich nader op deze materie bezinnen. De discussie hierover in de Centraal Dialoog Bonaire is momenteel nog gaande. Het kabinet wacht het advies van de Centraal Dialoog af.

error: Deze inhoud mag niet gekopieerd worden.